Staakt-het-vuren-nu! Mustafa over de impact van oorlogsgeweld op een kind

Om die noodkreet kracht bij te zetten, interviewt oud-RTL oorlogsverslaggever Jaap van Deurzen voor War Child drie mensen die als kind een oorlog meemaakte. Die als geen andere kunnen uitleggen wat oorlogsgeweld met een kind doet en waarom hulp NU nodig is. In het eerste deel van dit drieluik heeft Jaap een gesprek met journalist en documentairemaker Mustafa Hadziibrahimovic. Hij vluchtte op 15-jarige leeftijd vanuit Bosnië-Herzegovina naar Nederland.

"Ik weet uit ervaring wat doodsangst is"

"Wat er nu gebeurt in Gaza is met geen pen te beschrijven. Dat is écht verschrikkelijk! Ik sluit me ervoor af, want het doet me te veel pijn. Ik heb het geprobeerd maar ik kan er niet meer naar kijken. Er komen verschrikkelijke beelden bij mij terug van de oorlog in mijn eigen geboorteland. Ik weet uit ervaring wat doodsangst is. Een oorlog kan het leven van een kind zó verschrikkelijk op zijn kop zetten. Die kinderen in Gaza en Israël zullen hier altijd littekens aan blijven overhouden," zegt Mustafa.

Dertig jaar geleden ondervindt de sympathieke Bosniër als dertienjarig jongetje het oorlogsgeweld aan den lijve. Zijn wereld stort in en hij raakt getraumatiseerd. We vragen hem wat een kind op dit ogenblik in de Gazastrook mee maakt en of er wellicht overeenkomsten zijn met zijn oorlogsverleden.

Ineens is alles anders

Voor Mustafa begint de ellende op 30 april 1992. Servische Bosniërs vallen zijn geboorteplaats Brĉko aan. Hij heeft geen idee wat hem overkomt als de stad kapot wordt geschoten en er veel slachtoffers vallen.

"Van het ene op het andere moment heb je eigenlijk géén leven meer, geen bestaan. Zo zit je in de woonkamer en zo ben je aan het schuilen in de kelder. Het huis waar je in woont wordt beschoten, dat is zó ingrijpend. Ineens is alles anders. Ik begreep er als jonge puber niets van."

De oorlog in mij

Het absolute dieptepunt uit die tijd is het verblijf in het beruchte concentratiekamp Luka waar hij samen met zijn familie één nacht doorbrengt. De traumatische gebeurtenis zal hem de rest van zijn leven blijven achtervolgen. De martelingen, scheld -en moordpartijen gaan de hele nacht door en hebben een enorme impact op de jonge puber. Slapen is onmogelijk. Tegen de ochtend zou een Kroatische man zo toegetakeld en verminkt zijn dat hij aan zijn verwondingen bezweek. Hij beschrijft de episode in zijn aangrijpende boek: ‘De oorlog in mij.’

"Het is een nacht der ergste nachtmerries. Ik probeer te slapen en zo uit de situatie weg te vluchten, maar het lukt niet. Ik ben er zeker van dat dit de laatste nacht van mijn leven is. Ik bedenk scenario’s, hoe mijn dierbaren om mij, om mijn ouders rouwen. Ik besef wie echt van mij houdt en wie mij zal missen. Ik heb mijzelf ten dode opgeschreven. Nog nooit met een meisje gezoend, nog nooit, behalve deze oorlog, iets spannends meegemaakt. Wat zou het leven voor mij in petto hebben als ik deze nacht niet zou sterven."

"Wat heb ik misdaan?"

"Ondanks de oorlog die toen tussen Kroatië en Servië werd gevoerd, waanden we ons in Bosnië altijd veilig. Dat kon bij ons niet gebeuren. Wij hadden het al eeuwenlang goed voor elkaar. Serviërs, moslims en Kroaten leefden gewoon naast elkaar en trouwden in sommige gevallen zelfs met elkaar. Ik had een heerlijke, onbekommerde jeugd. Opeens was dat in één klap voorbij. Het gevoel dat je er straks opeens niet meer bent, omdat je sterft door een bominslag, is zo beangstigend. Ik vroeg me af waarom moet ik dood? Wat heb ik misdaan? Wat heb ik gedaan om in deze situatie terecht te komen? Helemaal niks."

Kinderen kunnen geen kant op

Mustafa Hadziibrahimovic zegt dat de situatie in Gaza zeker te vergelijken is met wat er in 1992 in belegerde steden als Srebrenica gebeurde. Daar konden de bewoners ook niet weg. Als puber verwijt hij zijn ouders dat ze niet eerder uit Brĉko zijn gevlucht toen ze de kans hadden. Later werd dat bijna onmogelijk. Zijn vader werd opgepakt en gemarteld.

"Een kind wil bescherming, dat is de natuurlijke reactie van een kind. Die zoekt bescherming bij zijn ouders. Maar die ouders kunnen die veiligheid niet bieden. Ik had echt het gevoel dat niemand mij kon beschermen, behalve god dan. En datzelfde gebeurt nu ook in Gaza, waar zowel de kinderen als de ouders opgesloten zitten in een enclave en totaal geen kant op kunnen."

In de steek gelaten

Net als de bewoners van Gaza, vroeg Hadziibrahimovic zich in 1992 af waarom andere landen Bosnië niet te hulp schoten? Iedereen zag wat er gebeurde en keek ernaar, maar er gebeurde lange tijd helemaal niks. Hij voelde zich verraden en in de steek gelaten. "We hoopten dat de internationale gemeenschap zou ingrijpen, maar die hulp bleef lang uit. Daar was ik boos over. Het viel ook niet mee om dat mee te maken. In Gaza gebeurt nu exact hetzelfde, niemand stopt het geweld aan beide zijden. Net als de meeste Gazanen waren ook wij gewone burgers. Er werden mortiergranaten op ons afgeschoten. Er vielen doden. Hoe kon dit worden geaccepteerd? Ik dacht waarom doet niemand iets?"

Mustafa Hadziibrahimovic herinnert zich de gruwelijke angst die hij voelde, het feit dat het op elk momen afgelopen kan zijn met je. Natuurlijk zijn de kinderen in Gaza wel wat gewend. Er zijn eerdere oorlogen en bombardementen geweest.

Oorlog went nooit

"Maar oorlog went nooit. En weet je wat het ergste is, de kinderen in Gaza hebben nu ook totaal geen perspectief. Er wordt in dit stadium zelfs niet gepraat over een wapenstilstand, laat staan over vrede. Ik kan dat niet begrijpen. Het is een beetje mijn mantra geworden dat er op zijn minst een perspectief moet worden geboden."

Op zijn vijftiende komt Mustafa in Nederland aan en wordt herenigd met zijn broer in Rijswijk. Hij weigert om in therapie te gaan. "Ik ben toch niet gek, zei ik tegen mezelf. Dat heb ik geweten. Ik heb mijn best gedaan om normaal te zijn, maar ik ben niet normaal," zegt hij schuchter lachend. Van lieverlee ontwikkelt hij zich tot een succesvolle journalist die als redacteur, tolk en producent bij gerenommeerde nieuwsprogramma’s werkt. Hij maakt zelf ook spraakmakende documentaires over zijn oorlogsverleden en reist daarvoor keer op keer terug naar zijn geboorteland. Bij vlagen blijft hij last houden van het opgelopen trauma. Hij lijdt jarenlang aan nachtmerries. In 2015 raakt Mustafa zwaar overspannen.

Nooit meer hetzelfde

‘Als kind ben je nog weerbaar. Je accepteert op de een of andere manier de situatie en je past je aan, maar als je ouder wordt dan verdwijnt die flexibiliteit en het aanpassingsvermogen. Pas de afgelopen twee jaar raakt hij na intensieve therapie zijn angst kwijt.

"Ik had daar veel eerder mee moeten beginnen, daar heeft War Child absoluut gelijk in. Die hebben daar heel goede therapeutische programma’s voor ontwikkeld. Dat had mij veel ellende kunnen besparen. Ik ben wel blij met het feit dat ik altijd ben blijven geloven in het goede van de mens. Als je dat niet meer doet, dan geef je de hoop op. Dat mag niet gebeuren. Bij War Child zeggen ze dat je een kind wel uit de oorlog kunt halen, maar hoe haal je de oorlog uit een kind? Dat is absoluut waar."